τετραρχία

Διοικητικό σύστημα που εφάρμοσε ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Διοκλητιανός (284-305) με αντικειμενικό σκοπό τον ουσιαστικότερο έλεγχο της αυτοκρατορίας, που τον 3o αι. μ.Χ. δοκιμάζεται από οξύτατη οικονομικο-κοινωνική και πολιτική κρίση και από επιδρομές απειλητικών εχθρών. Η τεράστια επέκταση της αυτοκρατορίας, ύστερα από τις μεγάλες κατακτήσεις, μαζί με άλλα σοβαρότατα επακόλουθα, όπως η εθνολογική αλλοίωση –που αντανακλά στον χαρακτήρα του Ρωμαίου πολίτη, στη μορφή του στρατού, στον τρόπο που αντιμετωπίζονται ρωμαϊκοί θεσμοί, όπως η σύγκλητος, από τους ξένης καταγωγής αυτοκράτορες– και η οικονομική ανατροπή –με την αύξηση των δούλων, των δουλοπάροικων και των γαιοκτημόνων– κάνει προβληματικό τον αυτοκρατορικό έλεγχο στα εκτεταμένα εδάφη της, και αυτό σε μια εποχή που οι ριζικές αυτές μεταβολές σε συνδυασμό με τις συνεχείς εσωτερικές επαναστάσεις και τις βαρβαρικές επιδρομές δημιουργούν χαώδη κατάσταση. Για την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση των πραγμάτων ο Διοκλητιανός προχωρεί σε σειρά μεταρρυθμίσεων, που αποβλέπουν στην κρατική αναδιοργάνωση γενικά και στην αύξηση του αυτοκρατορικού ελέγχου. Έτσι, για να κάνει αποτελεσματικότερο τον αυτοκρατορικό έλεγχο, εισάγει το σύστημα της τ., σύμφωνα με το οποίο η αυτοκρατορική εξουσία ανατέθηκε σε δύο Αυγούστους (ένα στην Ανατολή και ένα στη Δύση) και δύο Καίσαρες. Ο Διοκλητιανός, με έδρα τη Νικομήδεια της Βιθυνίας, αναλαμβάνει το Ανατολικό τμήμα της αυτοκρατορίας, ενώ ο Μαξιμιανός το Δυτικό, με έδρα το Μιλάνο. Καίσαρας στην Ανατολή διορίζεται ο Γαλέριος, με έδρα το Σίρμιο, και στη Δύση ο Κωνστάντιος ο Χλωρός, με έδρα τους Τρεβήρους. Ανώτατος ρυθμιστής των πραγμάτων μένει ο Διοκλητιανός, που διατηρεί και τη νομοθετική εξουσία. Ενώ, όμως ο έλεγχος της κρατικής μηχανής γίνεται πληρέστερος, το σύστημα τελικά αποτυγχάνει, γιατί οδηγεί σε εμφύλιους πολέμους μεταξύ των διαφόρων Αυγούστων και Καισάρων, που, με κίνητρο τη φιλοδοξία τους, δημιουργούν και πάλι πολιτικό χάος. Το σύστημα της τ. καταργείται με την επικράτηση του Μεγάλου Κωνσταντίνου που, ύστερα από αγώνες, επιβάλλει τη μονοκρατορία του (324).

* * *

η, ΝΜΑ [τετράρχης]

1. (στην αρχ. Ελλάδα) α) χώρα διαιρεμένη σε τέσσερα μέρη ή τέσσερεις επαρχίες, την οποία διοικούσε τετράρχης, ιδίως η Θεσσαλία, την οποία αποτελούσαν τέσσερεις επαρχίες, η Θεσσαλιώτις, η Φθιώτις, η Πελασγιώτις και η Εστιαιώτις

β) στρατιωτική διοίκηση τεσσάρων λόχων

2. (στην αρχ. Ρώμη) α) καθεμιά από τις τέσσερεις πολιτικές διοικήσεις σε καθένα από τα τρία γαλατικά έθνη

β) κάθε πολιτική διαίρεση στις χώρες τής Ανατολής.